Prof. Dr. Ekmeleddin Mehmet İhsanoğlu’nun inisiyatifi ile 1989 yılında İstanbul’da bilim ve bilim tarihi çalışmaları yapan bilim insanlarını bir araya getirerek, Türkiye’de ilk defa Bilim Tarihi Derneği kurulmuştur. 1991 yılında Türk adını alan bu derneğin bugünkü üye sayısı altmışa ulaşmıştır. Derneğin kurucu üyelerinden  Prof. Dr. Celal Saraç (Fizik), Prof. Dr. Ali Rıza Berkem (Kimya), Prof Dr. Ekrem Kadri Unat (Tıp), Prof. Dr. Turhan Baytop (Eczacılık), Prof. Dr. Muammer Dizer (Astronomi) rahmetli olmuşlardır. Bu yıl otuzuncu kuruluş yıl dönümünü idrak ettiğimiz derneğimizin üyeleri arasında kurucu üylerimizden Prof. Dr. Ekmeleddin İhsanoğlu, Prof. Dr. Sevim Tekeli (Bilim Tarihi), Prof. Dr. Ramazan Şeşen (Tarih), Prof. Dr. Esin Kahya (Bilim Tarihi), Prof. Dr. Feza Günergun (Bilim Tarihi) ve Prof. Dr. Melek Dosay (Bilim Tarihi) Prof. Dr. Nil Sarı, Prof. Dr. Mustafa Kaçar ve Prof. Dr. Atilla Bir hoca gibi değişik bilim dallarını temsil eden Türk bilim tarihçileri bulunmaktadır. Bu kurucu üyeler, ülkemizde belli bilim dallarının tarihlerinin incelenmesinde öncülük yapmış simalar ile Ankara ve İstanbul’daki üniversitelerde bilim tarihi dersini veren öğretim üyeleri arasından seçilmişlerdir.

Son seçilen ve 2017-2019 döneminde görevde bulunan Yönetim Kurulu Üyeleri:

Prof. Dr. Mustafa Kaçar

Prof. Dr. Atilla Bir

Prof. Dr. Tuncay Zorlu

Dr. Dursun Ayan

Dr. C. Ozan Ceyhan

Derneğimiz 5 Ocak 1991 tarihli Bakanlar Kurulu kararı ile “Türk” adını kullanma ve Uluslararası Bilim Tarihi ve Felsefesi Birliği (International Union for the History and Philosophy of Science IUHPS/DHS üye olmasına izin verilmiştir. TBTK, adı geçen birliğin üyeliğine 1993 yılında Ispanya’nın Zaragoza şehrinde gerçekleştirilen X1X. Uluslararası Bilim Tarihi Kongresi sırasında toplanan genel kurulda resmen kabul edilmiştir. Bilindiği gibi bu birlik dünya ülkelerinde kurulan bilim tarihi cemiyetlerinin üye olduğu ve ülkelerin de böylece temsil edildiği uluslararası bir birliktir. TBTK, bu üyelikten bugüne kadar önemli ölçüde yararlanmış ve Türkiye’deki Bilim Tarihi çalışmalarının tanıtımı görevini yerine getirmiştir.

TBTK, Uluslararası Bilim Tarihi ve Felsefesi Birliği içinde Türkiye’yi temsil eden tek kurumdur. Ayrıca Türkiye’deki’ bilim tarihi çalışmalarını milletlerarası akademik çevrelerde tanıtımı yönünde faaliyet göstermektedir.

TÜRK BİLİM TARİHİ KURUMU (TBTK) VE BİLİM TARİHİ ÇALIŞMALARI

TÜRK BİLİM TARİHİ KURUMU (TBTK) Türkiye’de bilim, teknoloji ve tıp tarihi konularında araştırmalar yapan üniversite dışı kuruluşlardan biri olarak 1989 yılından beri faaliyet gösteren İstanbul merkezli bir dernektir. Türk Bilim Tarihi Kurumu Prof. Dr. Ekmeleddin İhsanoğlu’nun gayretleriyle Türkiye’de matematik, fizik, kimya, astronomi, tıp ve eczacılık tarihi konularında uzmanlaşmış bir grup bilim adamının biraraya gelmesiyle 29 Haziran 1989 tarihinde İstanbul’da resmen kurulmuştur.[1]

Derneğin kurucuları arasında başkan E. İhsanoğlu ile Celal Saraç (Fizik), Ali Rıza Berkem (Kimya), Ekrem Kadri Unat (Tıp), Turhan Baytop (Eczacılık), Muammer Dizer (Astronomi), Sevim Tekeli (Bilim Tarihi), Ramazan Şeşen (Tarih), Doç. Dr., Esin Kahya (Bilim Tarihi), Feza Günergun (Bilim Tarihi) ve Melek Dosay (Bilim Tarihi) gibi değişik bilim dallarını temsil eden Türk bilim adamları bulunmaktadır.[2]Bu kurucu üyeler, ülkemizde belirli bilim dallarının tarihinde öncülük yapmış olan simalar ile Ankara ve İstanbul’daki üniversitelerde bilim tarihi dersi veren öğretim üyeleri arasından seçilmişlerdir.

TBTK’nun kuruluş gayesi; Bilim Tarihi, özellikle de Türk Bilim ve Teknoloji Tarihi ile ilgili sahalarda araştırmalar yapmak ve bu tür çalışmaları teşvik etmek, canlandırmak ve yaygınlaştırmak; ayrıca bilim tarihi konularını akademik çevrelerin dışına çıkararak, bilime ve bilim tarihine olan ilginin artmasını ve Türkiye çapında bilim ve teknoloji tarihi çalışmalarının popüler hale getirilmesini sağlamaktır. Kurum bu hedef doğrultusunda çalışmalarını sürdürmektedir. TBTK, kamuoyunun ilgisini bilim tarihi konularına çekmek ve öncelikle Türklerin değişik dönemlerde bilime olan katkılarını tanıtmak için benzeri ulusal ve uluslararası kuruluşlarla daha yoğun işbirliği yaparak, ilmî toplantılar, konferanslar, millî ve milletlerarası sempozyumlar düzenlemekte ve gerek yurt içinde, gerekse yurt dışında bilim tarihi sahasında yapılan çalışmaları yayımlamaktadır.[3]

İLK GENEL KURUL TOPLANTISI VE YÖNETİM KURULUNUN TEŞKİLİ

TBTK’nun tüzüğünde, olağan genel kurul toplantılarının iki yılda bir Nisan ayında yapılması kararlaştırılmıştır. Derneğin ilk genel kurul toplantısı 2 Haziran 1990 tarihinde yapılmıştır. Bu toplantıda Bilim Tarihi Kurumu adı ile kurulan kurumun ismine “Türk” sıfatının eklenmesi ve kurumun Uluslararası Bilim Tarihi ve Felsefesi Birliği [International Union for the History and Philosophy of Science—IUHPS]’ne üye olması için çalışmaların başlatılması olmuştur.Neticede 5 Ocak 1991 tarihli Bakanlar Kurulu kararı ile Kurumun “Türk Bilim Tarihi Kurumu” adını kullanmasına ve IUHPS’ye üye olmasına izin verilmiştir. Kurum, adı geçen birliğin üyeliğine, 1993 yılında İspanya-Zaragoza’da  gerçekleştirilen XIX. Uluslararası Bilim Tarihi Kongresi sırasında toplanan genel kurulda resmen kabul edilmiştir. Bu kurum, dünya ülkelerinde kurulan bilim tarihi cemiyetlerinin üye olup ülkelerini temsil edildiği uluslararası bir birliktir. TBTK bu üyelikten bugüne kadar önemli ölçüde yararlanmış ve Türkiye’deki Bilim Tarihi çalışmalarının uluslararası Bilim Tarihi ve Felsefesi Birliği sayesinde tüm dünyaya yayılmasını sağlamıştır.

Birliğin 1997’de Belçika’nın Liège şehrinde toplanan XX. Kongresinde bu işbirliğinin bir tezahürü olarak TBTK başkanı E. İhsanoğlu, önce Milletlerarası Bilim Tarihi ve Felsefesi Birliği-Bilim Tarihi Kısmı [IUHPS-DHS] başkan yardımcılığına (1997- 2001); XXI. Milletlerarası Bilim Tarihi Kongresi’nde (Mexico City, 8-14 Temmuz 2001) yapılan seçimler sonucunda IUHPS-DHS’nın başkanlığına (2001-2005) seçilmiştir. Yine 1997 yılında Birlik bünyesinde faaliyet gösteren “İslam Medeniyeti’nde Bilim ve Teknoloji Tarihi Komisyonu” başkan yardımcılığına da TBTK’nun kuruluşundan itibaren uzun yıllar Genel Sekreterliğini yürüten Feza Günergun seçilmiştir.

TBTK, kurucu başkanının aynı zamanda İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi’nin [IRCICA] genel direktörü ve İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Bilim Tarihi Anabilimdalı [1989’da Bölüm, 2000’de yeniden Anabilimdalı] kurucu başkanı olması [1984-2000] nedeniyle, her iki kurumla müşterek faaliyetlerini daha kolay gerçekleştirmiştir.

TBTK YAYINLARI

DERGİLER

1-) Türk Bilim Tarihi Kurumu Haber Bülteni

Türk Bilim Tarihi Kurumu, kamuoyuna Türkiye’deki ve yurt dışındaki bilim tarihi faaliyetlerini tanıtmak, gerek bilim tarihi konusunda çalışanlar, gerek bu konuya ilgi duyanlar arasında haber alışverişini ve Türk bilim tarihi çalışmalarının yurt dışında tanınmasını sağlamak amacıyla Türk Bilim Tarihi Kurumu Haber Bülteni adı altında Türkçe/İngilizce bir haber bülteni yayımlamıştır Editörlüğünü uzun müddet kurumun Genel Sekreterliğini yapmış olan Feza Günergun’un, daha sonra Gaye Erginöz’ün yaptığı ve Dernek Saymanı Emre Dölen’in katkılarıyla Marmara Üniversitesi’nin matbaasında basılan Haber Bülteni’nin bugüne kadar 23 sayısı çıkmıştır. İlk sayısı Nisan 1991’de çıkan Bülten, aynı zamanda TBTK’nun haber organıdır. Haber Bülteni’nde kurumun faaliyetleri yanında, Türkiye’deki ve diğer ülkelerdeki bilim tarihi araştırmaları, yayımlanan kitaplar, düzenlenen ilmî toplantılar tanıtılmakta, Türkiye’deki bilim tarihi araştırma ve eğitimi yapan müesseselerden gelen haberlere yer verilmekte ve TBTK kütüphanesine bağışlanan kitapların listesi sunulmaktadır.

TBTK YAYINLARI 

KİTAPLAR

1-)Türk ve İslam Dünyasında Bilim ve Teknoloji Sempozyumu (İstanbul, 3-5 Haziran 1994) Bildiri Özetleri

TBTK 3-5 Haziran 1994 tarihinde Uluğ Bey’in doğumunun 600. yıldönümü ve Kandilli Rasthanesi’nin 125. kuruluş yıldönümü münasebetiyle düzenlediği sempozyumda sunulan tebliğ özetlerini Türk ve İslam Dünyasında Bilim ve Teknoloji Sempozyumu (İstanbul, 3-5 Haziran 1994) Bildiri Özetleri (Boğaziçi Üniversitesi matbaasında İngilizce olarak basılmıştır).

2-) Prof. Dr. Edward S. Kennedy: A Brief Biography and List of Publications

Prof. Dr. Edward Kennedy’e TBTK şeref üyeliğinin verilmesi münasebetiyle onun biyografisini ve bugüne kadar yaptığı yayınların listesini içeren bir kitapçık basmıştır.*

3-)Dr. Orhan Koloğlu, Halka Doğru Bilim (Türkiye’de Bilim Gazeteciliği)

Kurum üyelerinden Dr. Orhan Koloğlu’nun eseri (İstanbul, 1997), konusunda Türkiye’de yayınlanmış ilk kitap özelliğini taşımaktadır.

4-) Türk Teknoloji Tarihi, I. Türk Bilim ve Teknoloji Kongresi Bildirileri.

5-) Osmanlıca Tıp Terimleri Sözlüğü

[1] Bkz: Gaye Şahinbaş Erginöz “Kuruluşunun 10. Yılına Yaklaşırken Türk Bilim Tarihi Kurumu”, Feza Günergun (ed.), Türkiye’de Bilim, Teknoloji ve Tıp Tarihi Çalışmaları (1973-1998), Ankara: İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları No. 3421, Bilim Tarihi Müzesi ve Dokümantasyon Merkezi (BİMDOK) Yayınları No. 2, 2000, s. 89-106.

[2]Türk Bilim Tarihi Haber Bülteni (NewsletterTurkishSocietyforHistory of Science), sy. 1, İstanbul, 1991, s. 11.

[3] A.g.b., s. 21

*Biyografinin kısaltılmış hali ve yayınlar listesi Dursun Ayan tarafından Türkçeye çevrilerek yayınlamıştır: David A. King ve Georg Saliba, “Prof. Dr. Dr. H.c. S. Edward Kennedy,” (çev. Dursun Ayan), AKDTYK Bülteni, cilt. 10, sayı. 31, Eylül- 1997,  (s. 57-64).

Saygıdeğer üyelerimiz ve bilim tarihi gönüllüleri,

Türk bilim Tarihi Kurumu Derneğimiz, Türkiye’deki Bilim Tarihi faaliyet ve araştırmalarını gerçekleştirmek, bu alanda çalışanları desteklemek, bilim tarihinin toplumlarında gelişmesindeki yeri ve önemini geniş kitlelere tanıtmak, uluslararası bilim tarihi muhitinde projelere katılmak ve Türkiye’yi temsil etmek üzere Prof. Dr. Ekmelettin M. İhsanoğlu tarafından 1989 yılında kurulmuştur. 30. kuruluş yıldönümünü idrak ettiğimiz bu yıl aynı zamanda yeni bir başlangıç yılı olacaktır.

Türk Bilim Tarihi kurumumuz bu misyonu gerçekleştirmek üzere yeni bir stratejik planlar hazırlayarak kısa ve uzun vadede hedeflerine ulaşmak için çalışmalarını başlatmıştır. Güncel bilim tarihi haberleri, duyuru ve faaliyetleri kapsayan Yeni bir Web sitesi oluşturmuştur. Faaliyet alanımıza bilim tarihi uzmanlık sahasında giren uzman incelemesi raporları hazırlamak, antika objelerin değer tespitini yapmak gibi halkın ihtiyaçlarını karşılamaya dönük çalışmalar dâhil edilmiştir. Ayrıca Kurumumuz ulusal çıktılar çerçevesinde faaliyet gösteren bir yapı kazanarak, kendi bünyesinde kurslar, özel Bilim tarihi gezileri, seminer ve çalıştayları gerçekleştirilecektir.

Bu kursların ilki “İstanbulluluk okulu” adını taşımaktadır ve İstanbul’u bilmek, tanımak, sevmek ve tanıtmak üzerine bir program takip etmektedir. Ayrıca “bilim aletleri yapımı atölyesi” kurularak tarihi ve günümüz bilim aletleri ya da hatıra kabilinden minyatürleri yapım atölyesi yakında faaliyete geçecektir.

Son olarak kurumumuz Türk patent Enstitüsü” ile protokol hazırlığı içinde olup çok yakında patent ofisi hizmetlerini de sağlayacaktır. 30. kuruluş yıldönümümüzde daha geniş katılım ve katkı sağlamak üzere yeni üye kabul etmeye başlayacak ve bilim tarihi ile ilgili alanlarda çalışanlar asıl, isteyen herkes muhabir üye olarak derneğimize kabul edilecektir.

Yeni dönemde saygıdeğer üyelerimizin kıymetli düşünceleri, katılım ve katkılarını bekler, sağlık esenlikler dilerim.

TBTK Başkanı

Prof. Dr. Mustafa kaçar

Dünya’da ve Türkiye’de eskiye nazaran bilim tarihine olan ilgi ve alaka her geçen gün daha da artmaktadır. Bugünkü gelişmeler çerçevesinde Türk Bilim Tarihi Kurumumuz sivil toplum kuruluşu olarak bilim tarihi alanında yeni projeler ve geniş kitlelere ulaşan faaliyetler planlayarak yeni bir vizyon belirlemiştir. Bu vizyon “dünya bilim tarihi muhitinde İslam Bilim ve Teknoloji Tarihine ilişkin yazmaların gün yüzüne çıkarılması”dır.

Misyonumuz İslam medeniyetini doğuşundan günümüze kadar İslam Dünyasında ve Türkiye’de bilim ve teknoloji alanında gerçekleşmiş ve gerçekleşecek olan çalışmaları gün yüzüne çıkarmak, bunları tercüme ederek kullanılabilir hale getirmektir. Bu eserlerde İslam bilim insanlarının yapmış oldukları icat ve makinelerin, alet ve cihazların yeniden yapılmasını sağlamaktır. Böylece Türkiye’de bilimsel çalışmaların teşviki, teknolojik gelişmelere zemin hazırlamak ve gençleri icat yapmaya heveslendirmektir.

TBTK YÖNETİM KURULU FAALİYET RAPORU (2017-2019)

Aramıza Katılanlar

Dr. Aras Neftçi

İTÜ Mimarlık Fakültesi öğretim elemanlarından Dr. Aras Neftçi Dernek Yönetim Kurulu’nun 25.02.2017 tarihli toplantısında alınan kararla TBTK üyeliğine kabul edilmiştir.

Dr. Aras Neftçi, 1961 Kerkük-IRAK’te dünyaya gelmiştir. İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi’ni bitirdikten sonar, Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Restorasyon Anabilim dalında “Mimar Sinan Dönemi Dini Yapılarda Kubbe Örtü Sistemleri” konulu yüksek lisans tezini ve ardından İ.T.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi programında “Laleli Külliyesi İnşaat Süreci” isimli doktora tezini 2002 yılında tamamlamıştır. Halen İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Mimarlık Tarihi Anabilim dalında Osmanlıca uzmanı ve Fakülte foto film merkezi yürütücülüğü yapmaktadır.

Mimarlık tarihi, mühendislik tarihi ve Osmanlı paleografyası gibi konularda önemli çalışmaları olan Dr. Aras Neftçi aynı zamanda kendisinin çekmiş olduğu çok geniş bir fotoğraf albümüne sahiptir. Birçok fotograf yarışmasında jüri üyeliği yapmış, birçok projeye imza atmıştır.

TBTK olarak kendisini aramızda görmekten mutluluk duyduğumuzu belirtmek isteriz.

Prof. Dr. Aytekin Çökelez

Lisansını Atatürk Üniversitesi Kimya Bölümü’nde tamamladı. Y.L.’ını Fransa Grenoble Üniversitesi’nde, Doktorasını ise yine Fransa Victor Segalen Üniversitesi’nde “Fen ve Teknoloji Eğitimi” alanında tamamladı. İTÜ İnsan ve Toplum Bilimleri Bölümü’nde öğretim üyeliğine devam ediyor. Aynı zamanda Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü’nü de yürüten Prof. Aytekin Çökelez TBTK Yönetim Kurulu’nun 23.12.2017 tarihli toplantısında alınan kararla TBTK üyeliğine kabul edilmiştir.

Dr. Öğr. Üyesi Songül Demir

Lisans derecesini Hacettepe Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Felsefe Bölümü’nde tamamladı, Gazi Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Felsefe Bölümü’nde Yüksek Lisansını, Freie Üniversitesi, Philosophie Und Geisteswissenschaften, Institut Für Philosophie’de ise doktora tezini tamamladı. Sosyal ve Beşerî Bilimler, Felsefe, Felsefe Tarihi, Sistematik Felsefe ve Mantık alanlarında çalışmaktadır. Dr. Songül Demir, TBTK Yönetim Kurulu’nun 05.01.2019 tarihli toplantısında alınan kararla TBTK üyeliğine kabul edilmiştir.

Rio Sempozyumu

TBTK 1997 yılından beri bir çok uluslararası sempozyum düzenlemektedir. Bu çerçevede, Uluslararası Bilim Tarihi ve Felsefesi Birliği’nin Bilim, Teknoloji ve Tıp Tarihi Bölümü’nün organize ettiği geniş katılımlı konferanslar bünyesinde 1997’de Liege, Belçika’da, 2001’de Mexico City, Meksika’da, 2005’te Çin’in baş kenti Pekin’de, 2009’da Macaristan’ın Başkenti Budapeşte’de ve 2013’te, İngiltere’nin Manchester şehrinde Türk-Osmanlı-İslam bilim ve teknoloji tarihi araştırmalarını konu edinen muhtelif sempozyumlar icra edilmiş ve bu sempozyumların bildirileri uluslarası itibarlı dergilerde yayımlanmıştır.

Dört yılda bir yapılan bu konferanslar zincirinin bir uzantısı olarak Brezilya’nın Rio kentinde 23-29 Temmuz 2017 tarihlerinde düzenlenen 25. Uuslararası Bilim ve Teknoloji Tarihi Kongresi’nin teması Science, Technology and Medicine between the Global and the Local olup bu kongre içerisinde derneğimiz ‘Scientific Contributions of the Non-Muslim Communities in the Ottoman World’ isimli bir sempozyum gerçekleştirmiştir. Sempozyuma ülkemizden katılan konuşmacılar ve konuşma konuları aşağıdaki gibidir:

Ordinardus Prof. Dr. Aydın Sayılı Paneli (16 Kasım 2018)

Türkiye’de bilim tarihi disiplininin kurucusu Ordinaryus Prof. Dr. Aydın Sayılı’yı 25. ölüm yıldönümünde anmak üzere TBTK Derneği’nin, İTÜ Fen Edebiyat Fakültesi, İstanbul Edebiyat Derneği, Bilim Teknoloji için İstanbul Çalışma Grubu ile birlikte düzenlediği panelin oturum başkanlığını Türk Bilim Tarihi Kurumu Başkanı Prof. Dr. Mustafa Kaçar yaptı. Prof. Sayılı’nın eski öğrencilerinden ve meslektaşlarından oluşan panelistler arasında İstanbul Üniversitesi Bilim Tarihi Bölümü başkanı Prof. Dr. Feza Günergun, Ankara Üniversitesi’nden Prof. Dr. Melek Dosay Gökdoğan, Kastamonu Üniversitesi Bilim Tarihi Bölüm başkanı Prof. Dr. Yavuz Unat ve TBTK YK üyesi Dr. Dursun Ayan yer aldı. Panelde konuşmacılar, Prof. Dr. Aydın Sayılı’nın akademik kariyeri, hocalığı, insani yönü, yurtdışı faaliyeti, bilim tarihi disiplinini kuruş hikayesi tüm yönleriyle tartışıldı. İTÜ Ayazağa Yerleşkesi, Süleyman Demirel Kültür Merkezi’nde yapılan etkinliğe bilim tarihine ilgi duyan öğrenciler, öğretim üyeleri ve meraklılar soruları ve görüşleriyle katıldılar.

2019 Prof. Dr. Fualt Sezgin Konferans/Sempozyum/Panelleri